quinta-feira, 27 de novembro de 2008

Vagalumes na noite da escrita


Estes días saíu do prelo un interesante volume primeiro sobre os escritos en galego antes do Rexurdimento. Leva por título Papés d'Emprenta Condenada, en honra ao texto publicado na Estafeta de Santiago por Manuel Freire Castrillón en 1813. Inclúe todos dos que se teñen constancia de 1797 até 1846. O primeiro texto, de 1797 e publicado no Diario de Madrid, é de Manuel Pardo de Andrade (baixo o alcume de León de Parma) e ten por título Mais garrida que a rosa no seu leyto. O libro vai percorrendo biografías dos diferentes autores e os textos que escribiron.

Para quen queira percurar luces nos Séculos Escuros, como é o meu caso, será de grande interese este traballo publicado polo Consello da Cultura Galega. Podedes baixalo en PDF premendo na face de Añón.

Desfroitai-o! (permítanme o hiperenxebrismo nostálxico) :-)

quarta-feira, 19 de novembro de 2008

Até ao Mondego


Das terras de Rosalia às terras de Miguel Torga,
percorre o ar a cantiga que todo o povo recorda,
das beiras de Trás-os-Montes, dos rios Mondego ao Minho,
o perfume da Galiza, de giesta e flor de pinho.

Mil anos do mesmo sangue num passado sem fronteiras,
o fumo das chaminés na memória das aldeias,
gaita de foles galega, adufeiras da Idanha,
cantamos em mirandês? língua que não nos é estranha.

Sou galego, ai, sou galego,
sou galego até ao Mondego,
moiro escuro te arrenego
da Galiza até ao Mondego.

Vindimamos o suor por tradição e castigo,
são irmãs no seu destino rias de Aveiro e de Vigo,
e há tanto calor humano ao redor duma fogueira
à lareira vinho tinto, requeijão e broa caseira.

E a guitarra de Coimbra, gaita de foles galega,
são os sons da nossa alma, aos quais o Norte se apega,
caminhos de Santiago, trilhos, veredas, clareiras,
cantamos ao desafio ao fim da tarde nas eiras.

Sou galego, ai, sou galego,
sou galego até ao Mondego,
moiro escuro te arrenego,
da Galiza até ao Mondego.


sábado, 15 de novembro de 2008

Deitado frente ao mar

Língoa proletaria do meu pobo,
eu fáloa porque si, porque me gosta,
porque me peta e quero e dáme a gaña;
porque me sai de dentro, alá do fondo
dunha tristura aceda que me abrangue
ao ver tantos patufos desleigados,
pequenos mequetrefes sin raíces
que ao pór a garabata xa non saben
afirmarse no amor dos devanceiros,
falar a fala nai,
a fala dos avós que temos mortos,
e ser, co rostro erguido,
mariñeiros, labregos do lingoaxe,
remo i arado, proa e rella sempre.

Eu fáloa porque si, porque me gosta
e quero estar cos meus, coa xente miña,
perto dos homes bos que sofren longo
unha historia contada noutra língoa.

Non falo pra os soberbios,
non falo pra os ruís e poderosos,
non falo pra os finchados,
non falo pra os baleiros,
non falo pra os estúpidos,
que falo pra os que agoantan rexamente
mentiras e inxusticias decotío;
pra os que súan e choran
un pranto cotián de bolboretas,
de lume e vento sobre os ollos núos.

Eu non podo arredar as miñas verbas
de tódolos que sofren neste mundo.
E ti vives no mundo, terra miña,
berce da miña estirpe,
Galicia, doce mágoa das Españas,
deitada frente ao mar, ise camiño...


terça-feira, 11 de novembro de 2008

Idioma meu

Idioma meu, humilde, nidio, popular,
labrego, suburbial e mariñeiro,
que fas avergoñar
ao burgués, ao señorito e ao tendeiro:
levas sangue do pobo
e raigañas escuras
que anuncian un día novo
sen mágoas nin tristuras.

Idioma proscrito,
asoballado,
soterrado,
refugado,
negado
como a pobreza e o delito,
fala do emigrante e do maldito:
soio resoas nos lares
das xentes populares.

Ti tes que rexurdir puro,
poderoso, enteiro
pra erguer noso futuro
de pobo absoluto e verdadeiro!

quinta-feira, 6 de novembro de 2008

Ah! A música...

Ai, meus compañeiros! Que seriamos nós sen a música? Unha caste de bestas incivilizadas e incultas, comedoiro e maseira da paupérrima variedade cromática da crúa gris realidade.

Hoxe un traballo imprescindible dun grupo imprescindible. Galego. Para os nostálxicos do Avante e o movemento de liberación nacional-estudantil universitario compostelán, un clásico. E con razón. Quen non asubiou ou cantou algunha das súas composicións? Nunca vos sentistes plenamente identificados? Nunca vos entrou ben dentro, de punteirolo dereito ao corazón rachando mareas vermellas de sangue?

Xenreira (un saúdo se algunha vez me les, Veriño!) xurdiu a mediados dos anos 1990 na Estrada (terra brava!). No seu único disco, Érguete!!, de 1997, remexen ska, rock e reggae acadando unha excelencia insólita na música galega. Autoclasificados como rock irmandiño, hai quen o mete no mesmo caldeiro có bravú, aínda que son algo posteriores. Temas históricos cheos de forza coma Onde a loita se chama As Encrobas, que lembra as mobilizacións populares dos anos 1970 contra a pretensión de destruír e contaminar a paisaxe galega. Mil nove 36, onde se lembran os feitos da Guerra Civil Española, acompañada pola xenial voz de Mini da Quenlla e Fuxan Os Ventos. Acción galega, arquicoñecido e pletórico poema de D. Ramón Cabanillas (Don Ramón de Cambados). Recluso 241, forte crítica ao trato dado cara os presos galegos. Érguete, Radio Skarnio, Alalás, Ozono, A reixa, Viva a nosa unión, O pobo é quen máis ordena e Mesmo berce, mesma loita. Todos os temas son imprescindibles.

En Érguete!! participaron coas súas voces o magnífico Mini, Uxía Pedreira e Chito de Chouteira.

Alén o seu disco Érguete!!, gravaron o tema Selección ska con Nacho do Compostela para o disco Selección xa!, onde reclamaban o dereito a unha selección galega de fútbol (hoxe acadada); e o tema Presente! para o disco primeiro de Unión Bravú, onde se dan a coñecer varios grupos deste movemento musical xenuinamente pangalaico. Sei ademais que gravaron unha primeira maqueta antes do disco oficial e ademais unha segunda maqueta posterior ao seu traballo inédita. Sabe alguén delas? É posible conseguir este tesouro? Darei todo o que estea na miña man e alma por poder ter ese inmenso pracer de a escoitar.

Xenreira desfarelouse o mesmo ano da súa vitoria: 1997. Cadaquén colleu cadanseu camiño e continuou o seu vieiro, mais deixaron en nós unha pegada imborrable gravada a lume no peito e nas ideas.

Amigos, ofrézovos un agasallo único. O seu disco. Se hai alguén que non os escoitase, por favor, saian das tebras e a escuridade. Vexan a luz do mencer. Picade sobre a portada do disco e poderedes ter esta obra mestra.


UNHA APERTA FORTE E GRAZAS POR TERDES EXISTIDO!


sábado, 1 de novembro de 2008

A toponimia aranesa

Continuando co anhelo comezado nunha entrada anterior (adicada ao dominio lingüístico do mirandés) para que a xente empregue correctamente os topónimos dos lugares aos que fai referencia, hoxe vou pór a relación de topónimos das aldeas e vilas do Val d'Aran. Como sabedes, o Val d'Aran está situado nos Pireneos (Pirenèus en occitano), na actual provincia de Lleida, chantado no extremo norte, o que o fixo caracterizar por ter lingua propia diferente da catalá: o occitano ou aranés. Como lingua propia que ten de seu, os seus topónimos deben ser escritos en occitano.

En primeiro lugar, debo comentar a situación administrativa aranesa. No Val d'Aran existen os concellos (municipios) como en todo o territorio español, mais esa non é a súa administración tradicional. Tradicionalmente o territorio aranés dividiuse en terçons. Os terçons foron unha doazón de Jaume II de Aragón, alcumado o Xusto, na chamada Querimonia, feita en 1313, pola que o Val d'Aran pasou a posuír un Consello Xeral gobernante propio e autónomo. Nin tan sequera os Decretos de Nova Planta de Filipe V, feitos para eliminar os foros catalano-aragoneses e impor o castelán como única lingua de uso para crear un modelo centralista ao xeito francés, conseguiron eliminar os terçons e os dereitos araneses. Foi en 1833, na fatal división provincial de Javier de Burgos, cando se eliminaron os terçons e se conformaron os actuais municipios araneses incrustados na nova provincia de Lleida. En 1990, recuperáronse os terçons como unidade administrativa no Val d'Aran, superpoñéndose á estrutura municipal.

Nun primeiro intre, había tres terçons (de aí o nome): Bossòst, Vielha e Garòs. No século XVI dividíronse e formaron seis terçons: Quate Lòcs, Irissa, Marcatosa, Castièro, Pujòlo e Arties e Garòs.

Alén os terçons están os municipios, que son nove: Arres, Bausen, Es Bòrdes, Bossòst, Canejan, Les, Naut Aran, Vielha e Mijaran e Vilamòs. O terçon de Quate Lòcs inclúe os municipios de Bausen, Les, Canejan e Bossòst. O de Irissa inclúe Arres, Vilamòs e Es Bòrdes. O municipio de Vielha e Mijaran está dividido entre o terçon de Marcatosa e o de Castièro; e o de Naut Aran está dividido entre os de Pujòlo e Arties e Garòs.

Imos coas entidades e a súa escrita correcta logo:

Terçon de Quate Lòcs:
-Bausen
-Pontaut
-Les
-Banhs de Les
-Serís
-Bossòst
-Bòrdes de Sapòda
-Canejan
-Bordius
-Era Cassenhau
-Eth Pònt de Rei
-Eth Pradet
-Porcingles
-Pujòla-Amellet
-Sant Joan de Toran

Terçon de Irissa:
-Arres
-Arres de Jos
-Arres de Sus
-Vilamòs
-Era Bordeta
-Es Bòrdes
-Arró
-Begós
-Benós

Terçon de Marcatosa:
-Aubèrt
-Vilac
-Arròs
-Eth Pont d'Arròs
-Betlan
-Mont
-Montcorbau
-Vila

Terçon de Castièra:
-Vielha
-Gausac
-Casau
-Betren
-Casarilh
-Escunhau
-Mijaran
-Sant Pèr
-Era Tuca

Terçon de Pujòlo:
-Bagergue
-Salardú
-Unha
-Tredòs
-Gessa
-Baqueira
-Pojo
-Montgarri

Terçon de Arties e Garòs:
-Arties
-Garòs

Un bico forte a todos e todas!